Οι περισσότερες σύγχρονες ψηφιακές compact παρέχουν δυνατότητα ορισμού προεπιλεγμένων ρυθμίσεων κατάλληλων για λήψεις υπό συγκεκριμένες συνθήκες ή θέματα με την συγκεκριμένη μηχανή. Οι συγκεκριμένες ρυθμίσεις αναφέρονται συχνά σαν “προγράμματα” / Programs ή συχνότερα σαν προεπιλογές “Σκηνής” / Scene Modes.

Ο αριθμός των επιλογών Σκηνής και οι διαφοροποιήσεις τους ποικίλουν από εταιρία σε εταιρία, αλλά και από μοντέλο σε μοντέλο της ίδιας εταιρίας. Οι συνηθέστερες επιλογές είναι οι: Portrait (πορτρέτο) , Night Portrait (νυχτερινό πορτρέτο) , Beach (παραλία) ή/και Snow (χιόνι), Landscape (τοπίο), Party , Fireworks (πυροτεχνήματα) κ.α.

Ενώ οι παραπάνω προεπιλογές είναι χρήσιμες για τον αρχάριο ή τον φωτογράφο που θέλει ένα γενικά αποδεκτό αποτέλεσμα σε θεματολογία στην οποία δεν έχει εμπειρία ή ακόμα και στον νέο χρήστη μίας φωτογραφικής μηχανής της οποίας τα χειριστήρια ελέγχου δεν έχει συνηθίσει, δεν είναι σε καμία περίπτωση απαραίτητες για την φωτογράφηση υπό τις συνθήκες στις οποίες απευθύνονται. Είναι σαφώς προτιμότερο ο φωτογράφος να κατανοήσει την φύση των συνθηκών που επικρατούν υπό τις συνηθισμένες αυτές περιπτώσεις και των περιορισμών που αυτές επιβάλλουν, ώστε να είναι έτοιμος να ρυθμίσει χειροκίνητα την μηχανή του κατάλληλα, παρακάμπτοντας τους γενικευμένους αυτοματισμούς.

Φυσικά για να γίνει το παραπάνω επιβάλλεται να έχουμε μία μηχανή με στοιχειώδεις επιλογές χειροκίνητων ρυθμίσεων επί της έκθεσης και της χρωματικής ισορροπίας της κάθε φωτογραφίας, όπως είναι η δυνατότητα χειροκίνητης εξισορρόπησης της έκθεσης (γνωστή σαν Exposure Compensation), χειροκίνητης επιλογής της θερμοκρασίας ισορροπίας του λευκού χρώματος (WB - White Balance), επιλογή του τρόπου λειτουργίας του Flash και ιδανικά εξισορρόπηση της ισχύος του (FEC – Flash Exposure Compensation)αλλά και επιλογή αργού συγχρονισμού του με το κλείστρο.  

Οι περισσότερες μηχανές που σου δίνουν προχωρημένες δυνατότητες ελέγχου της έκθεσης, όπως είναι όλες οι “μεσαίας κατηγορίας” Compact, οι προχωρημένες “Prosumer” Compact αλλά και όλες οι D-SLR προσφέρουν γενικής χρήσης προγράμματα έκθεσης:

Auto = Πλήρως Αυτόματο Πρόγραμμα: Σε αυτό όλες οι παράμετροι της έκθεσης αλλά και της εστίασης, της εξισορρόπησης λευκού και του Flash ορίζονται αυτόματα από τη μηχανή.

P = Program – Πρόγραμμα αυτόματης λήψης: Η λειτουργία του είναι πανομοιότυπη με αυτή του Πλήρως Αυτόματου Προγράμματος σε ότι αφορά την έκθεση, αλλά σου δίνεται η επιλογή ρύθμισης των παραμέτρων της εστίασης, της διόρθωσης στην έκθεση, της ισορροπίας λευκού, της ευαισθησίας ISO του αισθητήρα και του τρόπου λειτουργίας του Flash – ανάλογα πάντα με την μηχανή.

Α* = Aperture Priority – Προτεραιότητα Διαφράγματος: Ο χρήστης έχει την δυνατότητα να ορίσει το επιθυμητό διάφραγμα και η μηχανή υπολογίζει αυτόματα τον απαιτούμενο για το άνοιγμα αυτό του φακού χρόνο έκθεσης με βάση τις φωτιστικές συνθήκες, την επιλεγμένη ευαισθησία ISO και την χρήση ή όχι του Flash. Οι διαθέσιμες επιλογές είναι κατά τα άλλα ίδιες με αυτές του P - Προγράμματος αυτόματης λήψης.
(* Η Canon το αναφέρει σαν Av – Aperture Value)

S* = Speed Priority – Προτεραιότητα Ταχύτητας: Ο χρήστης έχει την δυνατότητα να ορίσει την επιθυμητή ταχύτητα και η μηχανή υπολογίζει αυτόματα το απαιτούμενο για το χρόνο έκθεσης αυτό διάφραγμα με βάση τις φωτιστικές συνθήκες, την επιλεγμένη ευαισθησία ISO και την χρήση ή όχι του Flash. Οι διαθέσιμες επιλογές είναι κατά τα άλλα ίδιες με αυτές του P - Προγράμματος αυτόματης λήψης.
(* Η Canon το αναφέρει σαν Tv – Time Value)

M = Manual – Πλήρως Χειροκίνητο Πρόγραμμα: Ο χρήστης ορίζει τόσο το διάφραγμα όσο και τον χρόνο έκθεσης για κάθε λήψη με βάση την εκτίμησή του, αλλά και τα στοιχεία που του δίνει το φωτόμετρο. Οι διαθέσιμες επιλογές είναι κατά τα άλλα ίδιες με αυτές του P - Προγράμματος αυτόματης λήψης.

Τα Scene Modes είναι σχεδόν όλα παρόμοιας συμπεριφοράς με το P, απλά σου ρυθμίζουν το Flash,αλλάζουν τον τρόπο λήψης από Single Shot σε Burst Shot ή τον τρόπο εστίασης κτλ.

Προφανώς δεν χρειάζεται και πολύ προσπάθεια να καταλάβουμε πότε και γιατί χρειάζεσαι Flash σε ένα νυχτερινό πορτρέτο, ή ποιες είναι η πιθανότητες να πετύχεις γρήγορα κινούμενα θέματα με ένα μόνο καρέ και όχι με συνεχόμενη λήψη. Με λίγο πειραματισμό θα το βρεις, και σε αυτό βέβαια πολύτιμος σύμμαχος είναι η ψηφιακή τεχνολογία!

Συνοψίζοντας όμως στις βασικές επιλογές "Σκηνών" που δίνουν οι περισσότερες ψηφιακές θα προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τις αρχές λειτουργίας τους και πώς θα μπορούσαμε να προσαρμόσουμε την μηχανή μας σε αυτές μέσω των γενικών προγραμμάτων λήψεων.

Portrait: Συνήθως στα πορτρέτα θέλουμε μικρό βάθος πεδίου ώστε να "ξεκολλάει" το πρόσωπο από το φόντο - άρα μικρό βάθος πεδίου (DOF – Depth Of Field) για να βγαίνει καθαρό το πρόσωπο και "θολό" το φόντο.
Οι παράγοντες που καθορίζουν το μικρό βάθος πεδίου είναι:

• Μεγάλο – ανοικτό  διάφραγμα = μικρό F-number
• Μεγάλη εστιακή απόσταση = το zoom όσο πιο κοντά στο tele - άκρο γίνεται
• Μικρή απόσταση από το θέμα

Οπότε με βάση τα παραπάνω, θέλουμε μεγάλη εστιακή απόσταση άρα βάζεις το zoom κάπου στην μέση ή και πιο tele, + ανοιχτό διάφραγμα, άρα χρησιμοποιείς το πρόγραμμα A και βάζεις το διάφραγμα όσο πιο ανοιχτό γίνεται, π.χ. F2.8 ή F3.5 κτλ. Και πλησιάζουμε το θέμα μας όσο πιο κοντά μπορούμε – ανάλογα πάντα και με την θέση του zoom που έχουμε επιλέξει, αλλά και το κάδρο που θέλουμε να πετύχουμε.
Επίσης μπορεί να χρειάζεται και Fill in Flash

Party/Indoor: Τραβάμε σε P με Flash-ON (όχι Auto). Αν έχουμε διαπιστώσει ότι το σύστημα περιορισμού του φαινομένου με τα κόκκινα μάτια- Red Eye Reduction – δεν λειτουργεί αποδοτικά, το απενεργοποιούμε ώστε να μην κουράζουμε τα
Αν δεν θέλουμε Flash, φροντίζουμε να ορίσουμε σωστά το WB χειροκίνητα.

Night Portrait Εδώ δυσκολεύει - ανάλογα τι θέλουμε να κάνουμε πάντα.
Αν απλά είναι ένα πορτρέτο και θέλεις το φόντο θολό τα πράγματα είναι εύκολα. P και Flash-On, ή P ή A χωρίς Flash και με χειροκίνητο WB.

Αν θέλουμε να φαίνεται στο ένα μισό το πρόσωπο και στο άλλο μισό κάποιο κτίριο π.χ. στο φόντο, τότε περιπλέκεται λίγο το θέμα. Χρησιμοποιούμε A με ένα μέσο διάφραγμα π.χ. F4*, και ορίζεις το Flash σε αργό συγχρονισμό - Slow Sync. Κάποιες μηχανές ορίζουν αυτόματα το Flash σε Slow Sync όταν επιλέξεις σε A mode, ενώ κάποιες άλλες έχουν διαθέσιμη την επιλογή μέσα από το ανάλογο Menu. Ο χρόνος έκθεσης θα είναι μεγαλύτερος από ότι θα ήταν με απλά το Flash σε On ή Auto, οπότε θα γράψει καλύτερα το θέμα στο φόντο. Για την λήψη αυτή χρειάζεσαι τρίποδο ή κάποια αντίστοιχη μορφή στήριξης.

Σε μεγαλύτερα F-number πιθανότατα το Flash να μην μπορέσει να εκφωτίσει σωστά το άτομο μπροστά μας, ενώ και ο χρόνος έκθεσης μπορεί να μεγαλώσει πολύ ώστε να καθιστά δύσκολο το να μείνει ακίνητο κατά την διάρκεια της έκθεσης.

Beach/Snow: Εδώ η αντανάκλαση του ήλιο στην άμμο ή στο χιόνι σχεδόν πάντα ξεγελάει τα φωτόμετρα των μηχανών, οπότε καλό είναι όταν τραβάμε φωτογραφίες (είτε σε P, είτε σε A) να κάνουμε διόρθωση έκθεσης (Exposure Compensation) περίπου +1 με +1.5 EV Stop. Η ακριβής διόρθωση είναι ζήτημα της ακρίβειας του φωτόμετρου κάθε μηχανής, αλλά και των εκάστοτε φωτιστικών συνθηκών.
Επίσης μπορεί να χρειάζεται και Fill in Flash

Landscape: Σχεδόν πάντα θέλουμε μεγάλο βάθος πεδίου στα τοπία, οπότε χρησιμοποιούμε A και όσο το δυνατόν πιο κλειστό διάφραγμα  = μεγάλο F number. F5.6~F8. Το Τρίποδο βοηθάει για την όσο το δυνατόν πιο σταθερή λήψη.

Night landscape: Στα ίδια με πιο πάνω, μόνο που το τρίποδο γίνεται απαραίτητο, ενώ θέλει πειραματισμό και το WB. Αν θέλουμε να συμπεριλάβουμε και ανθρώπους στο κάδρο μας, ισχύουν όσα γράφονται πιο πάνω για το Slow Sync Flash.

Fireworks: Αναλύοντας τις συνθήκες που επικρατούν κατά τις επιδείξεις πυροτεχνημάτων δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε πώς πρέπει να ρυθμίσουμε την μηχανή μας. Το πυροτέχνημα είναι ένα φωτεινό φαινόμενο που διαρκεί αρκετά δευτερόλεπτα, σε μεγάλη απόσταση από την μηχανή μας και προέρχεται από ένα πολύ γρήγορα κινούμενο αντικείμενο.
Η αυτόματη εστίαση και φωτομέτρηση είναι πιθανότατο να μας απογοητεύσουν. Οι ρυθμίσεις που είναι πιθανότερο να μας δώσουν ικανοποιητικά αποτελέσματα, είναι ένα τελείως ανοιχτό διάφραγμα και η εστίαση του φακού χειροκίνητα ορισμένη στο άπειρο.
Από την στιγμή που το πυροτέχνημα διαρκεί κάποια δευτερόλεπτα, για την σωστή καταγραφή του θα πρέπει να έχουμε καδράρει από πριν στο σημείο που κατά εκτίμηση θα είναι και αυτό του μέγιστου ενδιαφέροντος (π.χ. το κάδρο να περιλαμβάνει ένα μέρος της τροχιάς ανόδου αλλά και το “αστέρι” της έκρηξης) και να έχουμε ορίσει τον χρόνο έκθεσης σε αρκετά δευτερόλεπτα ή ιδανικά σε Β – Bulb. Για να κρατήσουμε τον θόρυβο σε χαμηλά επίπεδα φροντίζουμε να μην ξεφύγουμε πάνω από τα 200 ISO ενώ βέβαια δεν υπάρχει κανένα νόημα στην χρήση Flash (εκτός και αν θέλουμε να κάνουμε κάποιο πολύ δύσκολο νυχτερινό πορτρέτο με φόντο πυροτεχνήματα!)
Με παρόμοια λογική μπορούμε να στήνουμε το κάδρο μας με προ-ρυθμισμένη εστίαση στο άπειρο, ανοιχτό διάφραγμα και την μηχανή μας στραμμένη προς μία καταιγίδα περιμένοντας για την καταγραφή κεραυνών ή αστραπών.

Fill in Flash: . Fill in Flash ονομάζουμε την περίπτωση που χρησιμοποιούμε Flash για να "γεμίσουμε" – μαλακώσουμε σκιές που λόγω του πολύ δυνατού κύριου φωτισμού θα έδειχναν ένα πρόσωπο ή ένα αντικείμενο ιδιαίτερα σκοτεινό ή/και αφύσικο ή όταν φωτογραφίζουμε με κόντρα φως (π.χ. το πρόσωπο μπροστά από ένα παράθυρο ή στην παραλία κάτω από την ομπρέλα με φόντο τη θάλασσα). Ορίζουμε σε P τη μηχανή και το Flash σε On, όχι Auto. Αν έχει η μηχανή μας δυνατότητα για Flash Exposure Compensation (ή FEC) τότε πειραματιζόμαστε με τιμές ελαφρά μειωμένες: π.χ. FEC = - 2/3 ~ -1 EV stop για αρχή, ώστε να μην περάσουμε στο αντίθετο άκρο και έχουμε αφύσικα δυνατά φωτισμένο το υπό σκιά θέμα μας. Φυσικά τα πάντα εξαρτώνται από το επιλεγμένο διάφραγμα, τα επιλεγμένα ISO, την απόσταση από το θέμα μας αλλά και την ισχύ του Flash, οπότε δεν μπορεί να δοθεί ακριβής εκτίμηση της διόρθωσης.
Παρόμοια λογική ίσως έχει και το "Back Light" Scene, που έχουν κάποιες μηχανές.

Οι παραπάνω συμβουλές δεν αποτελούν σε καμία περίπτωση πανάκεια των τεχνικών ζητημάτων που προκύπτουν στην συνήθη φωτογραφική πρακτική. Όμως μας βοηθούν να αποκτήσουμε μία πρώτη εικόνα στο μυαλό μας και με λίγη εξοικείωση με την μηχανή μας, είναι σίγουρο ότι σύντομα θα παίρνουμε αποτελέσματα καλύτερα από αυτά που θα έδινε οποιαδήποτε προ-επιλογή Σκηνής.  Το μυστικό είναι να συνεχίσουμε να φωτογραφίζουμε με διάθεση να βελτιώνουμε την τεχνική αλλά και την φωτογραφική ματιά μας.


Συγγραφή και επιμέλεια :Δημήτρης Τόλιος(Imagine)