Μια αυγή, άκουσε πολύ βαθιά μέσα του ν’ ανεβαίνει η φωνή του Θεού του ο πάτερ Διονύσιος...

 

 ...
Φώναξε του Στεφανή:

- Η ξυλεία κ’ η πέτρα από τα νταμάρια να κατέβει κάτω στην πεδιάδα, διάταξε.

Ο παραγιός κοντοστάθηκε.

- Άλλαξες γνώμη για τη θέση της; Όμως κινδυνεύει κοντά στο ποτάμι, τόλμησε.

- Τι πράμα; ρώτησε ο καλόγερος.

- Η εκκλησιά, είπε το παιδί.

- Δεν θα χτίσουμε εκκλησιά, είπε. Και κανένας πια δεν θα κινδυνεύσει …

Μπήκε η άνοιξη. Ο ήλιος άρχισε να ψήνει τα καλαμπόκια, τα κορμιά των εργατών…Κάτω απ’ το μυστρί και τη βαριά το γιαπί κάθε μέρα πιο πάνω. Χαράματα τυφλά ο ποταμός τους δρόσιζε τα μέτωπα κι αυτοί τον πολεμούσαν…Φωνάζονται πια με τα μικρά τους ονόματα, ο Βλάσης, ο Γιώργης, ο Αρτέμης.

«Γιώργη φέρε το τρυπάνι, Βλάση τη σκάλα, Αρτέμη πιο λιανή πέτρα». Μια μέρα ήρθε ο Αρτέμ-μπέης καβαλάρης.

- Ο Αλλάχ να σας ευλογεί, είπε. Τι χτίζετε;

- Ένα γεφύρι, είπε ο πρωτομάστορας...!

Είναι ένα μικρό απόσπασμα από το πάρεργο ενός ποιητή, λογοτεχνική προσέγγιση από το Γιάννη Δάλλα ενός, σημαντικού για το γενέθλιο τόπο του, γεγονότος: την κατασκευή του γεφυριού του Καλόγηρου στη Φιλιππιάδα της Πρέβεζας.

Ο ηγούμενος ενός μοναστηριού της περιοχής του Προφήτη Ηλία αποφάσισε στα μέσα του 19ου αιώνα να ενώσει τον Λούρο με ένα πέτρινο τοξωτό γεφύρι. Το χειμώνα τα νερά από τις βροχές στην περιοχή επεκτείνονταν τόσο που σχημάτιζαν λίμνη, για αυτό και η απόφαση ήταν τολμηρή. Η κατασκευή ήταν δύσκολη διήρκησε κάμποσα χρόνια πάντα όμως με την χρηματική υποστήριξη
του μοναστηριού, η οποία ανήλθε στα 120.000 γρόσια. Μόνο οι ηγούμενοι άλλαξαν.

Το γεγονός, με πολύτιμες λεπτομέρειες, καταγράφεται, σαν ενθύμηση, σε εκκλησιαστικό βιβλίο της Άρτας, γύρω στα 1870. Το 1853 τον Φεβρουάριο άρχισε η οικοδομή της γεφύρας Ινάχου ποταμού με έξοδα του Πανοσιώτατου καθηγουμένου της Ιεράς και Σεβάσμιας ενοριακής μονής του προφήτη Ηλία κ. Διονυσίου από το Λευτεροχώρι, ο οποίος δεν πρόφθασε να το τελειώσει, διότι το 1857 τον Απρίλιο απεβίωσε. Ο διάδοχος αυτού, ο κ. Ιερόθεος από την Άρτα τελειοποίησε τη γέφυρα μαζί με τις έξω καμάρες και με δαπάνες από την ίδια ιερά μονή. 

Το πρώτο και το δεύτερο στοίχισε υπέρ τα 120.000 γρόσια. Τελείωσε αυτό γύρω στα τέλη του έτους 1861. Αυτό αναφέρεται στην ενθύμηση.

Τα παραπάνω επαληθεύονται, τουλάχιστον όσον αφορά τα πρόσωπα, απ’ όσα έγραψε, δέκα χρόνια αργότερα, ο Ιωάννης Λαμπρίδης, ο οποίος, ας σημειωθεί, αγνοούσε τότε την ενθύμηση - θα δημοσιευτεί μόλις στα 1929 στο περιοδικό «Ηπειρωτικά Χρονικά». Ωστόσο, μεταξύ τους, επισημαίνονται μικρές διαφορές στο χρόνο αποπεράτωσης του έργου και στο ύψος της συνολικής δαπάνης.

Να δούμε τι έγραψε ακριβώς και ο Λαμπρίδης: Ο ηγούμενος της Μονής αυτής Διονύσιος από το Ελευθεροχώρι κατέβαλε 640 οθωμανικές λίρες για την κατασκευή της γέφυρας στον ποταμό Λούρο μεταξύ των τμημάτων Καρβασαρά και Κάμπου και των χωριών Χαλκιάδες και Ελευθεροχώρι. Ο διάδοχος αυτού Ιερόθεος ο Μπάικος από την Άρτα για την αποπεράτωση του έργου (1867) έδωσε 360 οθωμανικές λίρες.

Ίσως οι πληροφορίες που μας δίνει ο άγνωστος ιερωμένος που έγραψε την ενθύμηση να είναι πιο ακριβείς γιατί βρισκόταν πιο κοντά στο χώρο και το χρόνο που συνέβη το γεγονός.

Το γεφύρι του Καλόγηρου ανατινάχτηκε τη δεκαετία του 1940, στα χρόνια της κατοχής! Τελικά, χρειάστηκε καιρός πολύς, για να βρεθούν αληθινά ντοκουμέντα σε σχέση με το γεφύρι. Έτσι αποκαλύφθηκε η φιγούρα του χαμένου γεφυριού.

Σε δύο φωτογραφίες ντοκουμέντα το γεφύρι φαίνεται μέσα στους βάλτους σχεδόν αχρηστεμένο να περιμένει την τελική του καταστροφή (1941). Η μία περιλαμβάνεται στο λεύκωμα της Μαρίας Χρουσάκη που τύπωσε η Εθνική Πινακοθήκη το 2000. Στο λεύκωμα αυτό, βλέπουμε το γεφύρι μέσα στους βάλτους, σχεδόν αχρηστευμένο, να περιμένει το τέλος του που πλησιάζει. Η Χρουσάκη το βρήκε και το αποθανάτισε το 1941, όταν ανέβαινε στο μέτωπο. Ενώ η άλλη είναι τραβηγμένη από τον Fred Boissonnas πριν σχεδόν 100 χρόνια.

Το γεφύρι είχε χτιστεί στη δυτική άκρη του κάμπου της Άρτας, κάτω από το ύψωμα Ηλιοβούνι (560 υψόμετρο.) όπου και το μοναστήρι του Προφήτη Ηλία. 

Πιο κοντινά του χωριά, το Ελευθεροχώρι και η Φιλιππιάδα. Μετά το 1881, ανάμεσά τους, θα χτιστεί κι η Νέα Φιλιππιάδα. Ο δρόμος που διασχίζει τους αρχικά δύο, μετέπειτα τρεις οικισμούς φεύγοντας για το γεφύρι, είναι τότε ένα στενό, χαμένο στη βλάστηση, μονοπάτι. Ο κεντρικός δρόμος Άρτας - Ιωαννίνων, ξεκινώντας απ’ τη Σαλαώρα, το επίνειό τους, περνά ανατολικότερα, από Χανόπουλο και Γκρίμποβο, κατευθυνόμενος στα Πέντε Πηγάδια. Όσοι έρχονται από Πρέβεζα, πρέπει να ανεβαίνουν στις δυτικές πλαγιές του Λιοβουνιού, να κατεβαίνουν στο ξύλινο πια γεφύρι της Πάσσενας, στην Παντάνασσα, και να συναντούν το μεγάλο δερβένι στα Μουλιανά (Γοργόμυλο).

Λοιπόν, σ’ αυτόν τον κάμπο, βάλτο, που όλοι αποφεύγουν, δεν μπορούν να διασχίσουν, το γεφύρι του Καλόγηρου φαντάζει το λιγότερο άχρηστο. Τα πράγματα αρχίζουν να αλλάζουν και μάλιστα ραγδαία γύρω στο 1890, που γίνεται η νέα χάραξη του δρόμου Άρτας - Ιωαννίνων μέσω Φιλιππιάδας. Από τότε το γεφύρι αποκτάει άλλη σημασία. Συναντιούνται σ’ αυτό όλοι οι δρόμοι που επικοινωνούν τη νότια Ήπειρο.

Ο πάτερ Διονύσιος, με το έργο του, αν μη τι άλλο, είχε προβλέψει το μέλλον. Το κυρίως γεφύρι, βασική και βοηθητική καμάρα, χτίζει, 1853 με 1857, ο ηγούμενος της Μονής Προφήτη Ηλία, Διονύσιος από το Ελευθεροχώρι. Οι δύσκολες συνθήκες της περιοχής αναγκάζουν τον επόμενο ηγούμενο, Ιερόθεο Μπάικο από την Άρτα, να συνεχίσει, να μεγαλώσει εκατέρωθεν, το έργο, χτίζοντας, ως το 1861, τις έξω καμάρες. Μεγάλο και δύσκολο το γεφύρι, πολλά τα χρόνια, πολλά και τα χρήματα που χρειάστηκαν, αντίστοιχα 9 χρόνια, παραπάνω από 1.200 λίρες. Κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, όταν η κυκλοφορία αυξάνεται, οι Τούρκοι προσπαθούν να λύσουν το πρόβλημα του χειμώνα κατασκευάζοντας τη μακριά οδογέφυρα Χαμηδιέ. Το πέτρινο παλιό τοξωτό γεφύρι συνεχίζει να λειτουργεί, τουλάχιστον το καλοκαίρι, επιβάλλοντας τ’ όνομά του στο χώρο, την αισθητική του στο χρόνο.

Στους αγώνες 12-13, για να προωθούνται στο μέτωπο εφόδια απ’ τον πλωτό Λούρο, καταστρέφεται τμήμα του, που αμέσως μετά επισκευάζεται. Στα σκληρά χρόνια της κατοχής, τη νύχτα από 4η προς 5η Ιουλίου του 1943, ανατινάζεται και χάνεται οριστικά το δίτοξο –όπως ήταν στην αρχή- γεφύρι του Καλόγηρου.

Σήμερα, διατηρούνται τμήματα των ακρόβαθρων, για να θυμίζουν σ’ όσους ξέρουν. Κοντά τους και μια μαρμάρινη πλάκα που έστησε, «εις μνήμην», ο τελευταίος ηγούμενος του μοναστηριού -πριν κι αυτό εγκαταλειφθεί.

(Αρχείο πέτρινων γεφυριών-κείμενα Σπύρου Μαντά)